Từng có thâm niên 50 năm gắn bó với nghề, ông Đỗ Văn Lan, tổ trưởng làng nghề nón ngựa Phú Gia cho biết, từ thuở xưa, người dân Bình Định đã rất đỗi tự hào với hình ảnh chiếc nón ngựa nổi tiếng khắp nơi. Dựa vào những cứ liệu lịch sử thì từ thời vua Quang Trung, chiếc nón ngựa từng gắn bó với nghĩa quân Tây Sơn thần tốc tiến quân ra Bắc. |
Ông Lan lý giải, sỡ dĩ dân gian gọi nón ngựa trước hết là nó dẻo dai, bền bỉ như loài ngựa hoặc thuở xưa giới quyền quý thường sử dụng trong lúc cưỡi ngựa. Thuở ấy chiếc nón có bịt bạc, chạm trổ hình rồng, phượng trên đỉnh nón được giới quan binh đội trên đầu khi cưỡi ngựa. Ngày nay, du khách gần xa thích mua nón ngựa về làm lưu niệm, trang trí trong nhà như níu giữ nét đẹp văn hóa cổ xưa. |
Bà Nguyễn Thị Tuyết ở thôn Phú Gia, xã Cát Tường cho hay, làm nón ngựa phải hết sức tỉ mỉ, công phu trải qua 20 công đoạn. Quan trọng nhất là tạo sườn mê, thắt nan sườn, thêu hoa văn và lợp lá, phải mất khoảng bốn ngày mới hoàn thành một sản phẩm như ý. Lá cọ lợp nón phải phơi qua nhiều nắng rồi phơi thêm sương đêm cho bớt độ giòn. Sườn nón được làm từ cây giang nạo sạch vỏ, phơi khô và chẻ nhỏ, đều. |
Để chằm nón, trước đây người dân làng nghề thường tước lấy phần tơ của lá cây dứa sau khi ngâm nước vài ngày rồi đem phơi khô nhưng hiện nay đã dần thay thế bằng cước nhỏ có chất liệu nylon tạo đường nét thanh nhã hơn cho chiếc nón. Tùy vào chất lượng mà nón ngựa Phú Gia có giá dao động từ 50.000 đến 80.000 đồng mỗi chiếc. Nón ngựa làm theo nguyên mẫu truyền thống có giá đến 400.000 đồng mỗi chiếc. |
Ông Lê Hữu Lộc, Chủ tịch UBND tỉnh Bình Định, cho biết thêm, làng nghề nón ngựa Phú Gia từng nổi tiếng ở vùng đất Bình Định khoảng 300 năm trước. Thời gian gần đây, mỗi dịp Liên hoan quốc tế võ cổ truyền Việt Nam được tổ chức tại Bình Định, du khách trong nước và quốc tế tham quan làng nghề này đều tỏ ra thích thú và đặt mua nhiều sản phẩm nón ngựa làm quà kỷ niệm. |
Bên trong nón được các nghệ nhân thêu hoa văn, lá, chim trĩ, chim công hay long, lân, quy, phụng. Chóp nón để trần, trên đỉnh có chùm chỉ ngũ sắc phất phơ như bông hoa quý phái. Ngày trước, từ viên xã trưởng trở lên chiếc nón ngựa mới có chụp bằng đồng hay bạc, trên đỉnh là hình quả trám sắc nhọn. |
Theo thống kê của UBND xã Cát Tường, hiện có hơn 100 hộ dân với gần 500 nhân khẩu còn gắn bó với nghề làm nón ngựa. Những năm gần đây, khách du lịch đến thăm làng nghề tăng đột biến, nhiều cơ sở bán hàng lưu niệm lớn ở TP HCM, Hà Nội, Đà Nẵng không ngừng đặt hàng góp phần nâng cao thu nhập đáng kể cho người dân nơi đây. |
Theo ông Lộc, nhờ làng nghề gắn kết với phát triển du lịch nên nhiều năm qua người dân làm nón ngựa có thu nhập ổn định. Nón ngựa nơi đây không chỉ có giá trị về mỹ thuật, là di sản văn hóa độc đáo mà còn là sản phẩm đặc trưng của văn hóa trang phục miền đất võ, trời văn Bình Định. |
Tiến Đạt - Minh Thùy