Hoa sen được ghi nhận có mặt trên trái đất khoảng 100 triệu năm trước và có nhiều màu như hồng, trắng, vàng, đỏ, xanh. Ở Việt Nam phổ biến nhất loài sen hồng, sen trắng.
Miền Bắc sen nở vào mùa hạ, còn vùng Đồng Tháp Mười hoa khoe sắc quanh năm. Mỗi người dân Việt Nam đều thuộc lòng câu thơ của Bảo Định Giang: Tháp Mười đẹp nhất bông sen/ Việt Nam đẹp nhất có tên Bác Hồ.
Hoa sen tượng trưng cho vẻ đẹp cao sang mà thuần khiết của dân tộc Việt. Ca dao có câu: Trong đầm gì đẹp bằng sen/ Lá xanh bông trắng lại chen nhụy vàng/ Nhụy vàng bông trắng lá xanh/ Gần bùn mà chẳng hôi tanh mùi bùn.
Loài hoa này cũng tượng trưng cho vẻ đẹp hình thể của người phụ nữ Việt: Cổ tay em trắng như ngà/ Đôi mắt em liếc như là dao cau/ Nụ cười như thể hoa ngâu/ Cái khăn đội đầu như thể hoa sen.
Vẻ đẹp tâm hồn của người phụ nữ Việt Nam cũng được ví như hoa sen lam lũ, nghị lực vươn lên trong mọi hoàn cảnh, giữ được toàn hương, toàn sắc.
Sen hồng là loài có màu hồng tươi tắn, số lượng cánh đều, hương thơm vừa phải. Loài này còn có tên sen Việt, sen ta, cho bông rất nhiều và thường được người dân trồng để lấy hạt.
Sen có một sức sống mạnh mẽ đến kỳ lạ, suốt những tháng mùa lạnh nó ủ mình trong bùn lầy, chỉ đợi ánh nắng ấm áp đầu hè và những cơn mưa rào đổ xuống là bừng dậy tràn trề sức sống: Sen vẫn thế, âm thầm và lặng lẽ/ Rồi một mai, bừng sáng giữa khung trời/ Từ sâu thẳm chốn bùn lầy đất mẹ/ Ngát hương thơm, nét đẹp chẳng phai phôi.
Sen tàn cúc lại nở hoa/ Sầu dài ngày ngắn đông đà sang xuân (Truyện Kiều, Nguyễn Du). Ở Việt Nam, sen được xếp vào bộ tứ quý (4 mùa) gồm lan, sen, cúc, mai.
Cùng giống sen hồng, sen Hồ Tây đã đi vào đời sống người Hà thành. Tháng 3, tháng 4 trong nhà phải có một bình hoa loa kèn, để rồi sang tháng 5, tháng 6 phải đặt một bình sen, mà nếu là sen Hồ Tây mới được chuộng.
Sen Hồ Tây là một giống sen bắt nguồn của đầm Trị, cạnh phủ Tây Hồ, hiện nay được nhân giống trồng nhiều vùng miền ở miền Bắc.
Loài sen này nhiều cánh, lâu tàn, hương thơm lâu hơn sen ta và có màu hồng phớt.
Sen Hồ Tây quý hơn vì có rất nhiều hạt gạo - thứ duy nhất trong bông sen dùng để ướp trà, làm nên loại trà sen thanh tao của người Hà thành. Giá mỗi cân chè ướp sen từ 5 đến 7 triệu đồng nhưng vẫn không đủ để bán.
Như sen hồng, sen trắng tinh khôi, bình dị cũng phổ biến trong đời sống người Việt. Hoa sen trắng, biểu tượng của Phật giáo Việt Nam: Sống đời đức hạnh thanh cao/ Như hoa sen trắng đẹp màu yêu thương.
Phan Dương